تاثیر دور آبیاری، قارچ مایکوریزا و زئولیت بر عملکرد و کارآیی مصرف آب گیاه ماش

سید عبداله حسینی چمنی؛ محمد حسین قرینه؛ عبدالمهدی بخشنده؛ امین لطفی جلال آبادی

دوره 21، شماره 2 ، تیر 1398، ، صفحه 119-130

چکیده
  به‌منظور بررسی اثر دور آبیاری، قارچ مایکوریزا و کود زئولیت بر برخی صفات گیاه ماش، آزمایشی به‌صورت اسپلیت- فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار در سال زراعی95-1394 در منطقه ایذه واقع در استان خوزستان اجرا شد. عامل اصلی شامل دور آبیاری در سه سطح (هفت، 10 و 13 روز) و عامل‌های فرعی شامل تلقیح مایکوریزایی (تلقیح و عدم ...  بیشتر

تجزیه به عامل ها و گروهبندی ژنوتیپ‌های مختلف گندم تحت شرایط تنش خشکی گلدهی در محیط گلخانه

بهنام طهماسب پور؛ سدابه جهانبخش؛ علیرضا تاری نژاد؛ حمید محمدی؛ علی عبادی

دوره 27، شماره 2 ، تیر 1404، ، صفحه 169-187

https://doi.org/10.22059/jci.2024.368625.2867

چکیده
  هدف: گندم مهم‌ترین گیاه زراعی است که حدود 20 درصد از اراضی جهان به کشت آن اختصاص‌یافته است. براساس گزارش فائو حدود 90 درصد از کشور ایران در نواحی خشک و نیمه‌خشک قرار دارد. تنش خشکی هرساله خسارت فراوانی را در محصولات زراعی ایجاد می­کند و موجب کاهش 17 درصدی عملکرد می­گردد؛ ازاین‌رو انجام پژوهش‌ها در زمینه بهبود مقاومت گیاهان در برابر ...  بیشتر

تعیین غلظت بحرانی نیتروژن برگ کلزا و مطالعه همبستگی عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص کلروفیل با محتوای نیتروژن برگ

محسن سیلسپور

دوره 22، شماره 2 ، تیر 1399، ، صفحه 181-192

https://doi.org/10.22059/jci.2019.282316.2222

چکیده
  به منظور تعیین حد بحرانی غلظت نیتروژن برگ کلزا و مطالعه همبستگی عملکرد واجزای عملکرد این گیاه با غلظت نیتروژن برگ، طی پژوهشی در سال 1396 در مزارع کلزای پاییزه دشت ورامین، تعداد 35 مزرعه که از نظر مدیریتی یکسان بودند و در سری غالب خاک منطقه(سری ورامین) واقع شده بودند، انتخاب و نمونه برگ از این مزارع تهیه شد. در فصل برداشت نیز از تمامی مزارع ...  بیشتر

تحمل به تنش رطوبتی سیب زمینی رقم آتوسا در مقایسه با ارقام آگریا و مارفونا

امیر هوشنگ جلالی؛ احمد موسی پور گرجی

دوره 23، شماره 2 ، تیر 1400، ، صفحه 211-220

https://doi.org/10.22059/jci.2020.294573.2320

چکیده
  وقوع تنش‌های رطوبتی ناخواسته از جمله عوامل افت عملکرد سیب‌زمینی در سال‌های اخیر بوده است. به‌منظور بررسی تأثیر تنش رطوبتی بر عملکرد و اجزای عملکرد سه رقم سیب‌زمینی، پژوهشی در سال 1398 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی رزوه، واقع در شهرستان چادگان انجام شد. برای انجام پژوهش از آزمایش کرت‌های یک بار خردشده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی ...  بیشتر

بهبود شاخص‌های فتوسنتزی، بیوشیمیایی و تحمل به سرمای کلزا پاییزه با کاربرد نانو‌سلنیوم در مرحله روزت

پریسا شیخ زاده؛ غلام بهزاد؛ ناصر زارع؛ میترا رستمی

دوره 26، شماره 2 ، خرداد 1403، ، صفحه 213-233

https://doi.org/10.22059/jci.2022.340264.2692

چکیده
  هدف: با توجه به صدمات ناشی از سرما و یخبندان در مناطق معتدل و سرد، استفاده از راه‌کارهای افزایش‌دهنده تحمل به سرما برای افزایش بقای زمستانی و استقرار گیاهچه‌ها اهمیت دارد.روش پژوهش: به‌منظور بررسی تأثیر کاربرد نانو‌سلنیوم در بهبود شاخص‌های فتوسنتزی، صفات بیوشیمیایی و افزایش تحمل به سرمای کلزای پاییزه، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های ...  بیشتر

اثر محلول‌پاشی روی بر عملکرد، کیفیت دانه و بنیۀ بذور دو رقم سویا تحت تنش کم‌آبی

سمیه کرمی؛ سید علی محمد مدرس ثانوی؛ فائزه قناتی؛ مهرداد مرادی قهدریجانی

دوره 16، شماره 2 ، شهریور 1393، ، صفحه 215-229

https://doi.org/10.22059/jci.2014.53037

چکیده
  به‌منظور بررسی آثار تنش کمبود آب و محلول‌پاشی روی بر عملکرد، کیفیت دانه، بنیۀ بذور و محتوای عنصر روی اندام­های مختلف ارقام سویا، آزمایشی به‌صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. عامل ‌اصلی شامل تنش‌ کم­آبی در سه سطح (بدون تنش، تنش در مرحلۀ رشد رویشی و تنش در مرحلۀ رشد زایشی)، و عامل ...  بیشتر

ارزیابی بهره‌وری آب، برخی صفات کمی و کیفی نیشکر درکشت مخلوط با لگوم

علی احسانی پور؛ حمید عباس دخت؛ منوچهر قلی پور؛ علیرضا ابدالی مشهدی

دوره 21، شماره 3 ، مهر 1398، ، صفحه 233-246

https://doi.org/10.22059/jci.2019.276206.2168

چکیده
  به منظور بررسی بهره‌وری آب، درصد بریکس، قطر میانگره، وزن خشک ریشه و ارتفاع ساقه نیشکر و میزان کلروفیل در برگ لگوم‌ها در کشت مخلوط نیشکر با گیاهان لگوم، آزمایشی در سال زراعی 96-1395 در دو مکان در استان خوزستان به‌صورت طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 14 تیمار و چهار تکرار به اجرا در آمد. تیمار‌ها شامل: خالص نیشکر، خالص سویا، خالص لوبیا چشم ...  بیشتر

بررسی پاسخ‌های مورفولوژیک و فیزیولوژیک گیاه کاهو در تلقیح با قارچ Piriformospora indica تحت تنش شوری

سجاد فتاحی؛ مهدی صیدی؛ محمد جواد زارع

دوره 19، شماره 2 ، شهریور 1396، ، صفحه 243-255

https://doi.org/10.22059/jci.2017.60409

چکیده
  به‌منظور بررسی پاسخ‌های فیزیولوژیک و مورفولوژیک گیاهان کاهو تلقیح شده\نشده با قارچ Piriformospora indica تحت تنش شوری، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های‌ کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط گلخانه اجرا گردید. فاکتور اول شامل تلقیح یا عدم تلقیح بذور با قارچ و فاکتور دوم شامل سه سطح شوری آب آبیاری (آب معمولی با هدایت الکتریکی هشت دهم ...  بیشتر

تأثیر محلول‌پاشی و مصرف خاکی روی بر وزن دانه و برخی صفات بیوشیمیایی گندم در شرایط شوری خاک

حامد نریمانی؛ رئوف سید شریفی؛ فاطمه اقایی

دوره 24، شماره 2 ، تیر 1401، ، صفحه 269-281

https://doi.org/10.22059/jci.2021.307461.2429

چکیده
  به‌منظور بررسی تأثیر محلول‌پاشی و مصرف خاکی روی بر وزن دانه و برخی صفات بیوشیمیایی گندم (Triticum aestivum L.) در شرایط شوری خاک، آزمایشی به­صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار در گلخانه پژوهشی دانشگاه محقق اردبیلی در سال 98-1397 اجرا شد. فاکتورهای موردبررسی شامل سطوح شوری خاک (سطح شاهد و اعمال شوری­های 30، 60 و ...  بیشتر

تأثیر پلی آمین‌های مختلف بر عمر گلجایی، تولید اتیلن و برخی خصوصیات فیزیولوژیکی گل میخک رقم ʼرد کورساʻ

فرشته کامیاب

دوره 18، شماره 2 ، شهریور 1395، ، صفحه 275-288

https://doi.org/10.22059/jci.2016.56619

چکیده
  این آزمایش به منظور بررسی اثر پلی­­آمین­ها برحفظ کیفیت و افزایش عمر گلجایی گل شاخه بریده میخک رقم ʼرد کورسا ʻدر آزمایشگاه باغبانی دانشگاه آزاد رفسنجان انجام گرفت. بدین‌منظور، آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی به منظور مقایسه فاکتور­های اسپرمیدین در سطوح 5/0، 1 و 2 میلی‌مولار، پوترسین در سطوح 1، 2 و 3 میلی‌مولار و اسپرمین در سطوح ...  بیشتر

بررسی کاربرد کیتوزان بر صفات جوانه‌زنی دو رقم بادرشبی

عذرا سادات خاتمیان؛ سید علی محمد مدرس ثانوی؛ بتول مهدوی؛ سید علی علوی اصل؛ یونس شرقی

دوره 17، شماره 2 ، تیر 1394، ، صفحه 283-295

https://doi.org/10.22059/jci.2015.55181

چکیده
  به منظور بررسی اثر کیتوزان با غلظت­های 5/0 (C1)، 1/0(C2) ، 05/0 (C3) و 01/0 (C4) درصد وزنی، شاهد آب (C5) و شاهد اسید استیک (C6) بر صفات فیزیولوژیک و مورفولوژیک جوانه­زنی دو رقم ’بومی‘ (V1) و ’اصلاح شده SZK-1‘ (V2) گیاه دارویی بادرشبی (با نام علمی Dracocephalum moldavica L.) تحقیق حاضر به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی، در ژرمیناتور آزمایشگاه زراعت ...  بیشتر

تأثیر باکتری های باسیلوس و سودوموناس برعملکرد کمی و کیفی و راندمان مالت‌سازی ارقام مختلف جو در شرایط دیم

ابراهیم مرشدی؛ محمد حسین قرینه؛ احمد کوچک زاده؛ عبدالمهدی بخشنده

دوره 25، شماره 2 ، تیر 1402، ، صفحه 313-330

https://doi.org/10.22059/jci.2022.333633.2638

چکیده
  آزمایشی جهت بررسی اثر باکتری‌های باسیلوس و سودوموناس بر عملکرد کمی و کیفی و راندمان مالت‌سازی ارقام مختلف جو در شرایط دیم در مزرعه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی ایلام در سال‌های زراعی 1396و 1397 اجرا شد. آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح آماری بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. فاکتورهای موردبررسی شامل ارقام جو در سه ...  بیشتر

ارزیابی میزان تحمل به انجماد سرو‌بادبزنی (نوش) و سرو‌نقره‌ای در شرایط کنترل ‌شده

حمیده ایگدری؛ ابراهیم گنجی مقدم؛ احمد اصغر زاده

دوره 20، شماره 2 ، مرداد 1397، ، صفحه 315-327

https://doi.org/10.22059/jci.2017.60388

چکیده
  سرو‌ نقره‌ای (L. Cupressus arizonica) و سرو‌ بادبزنی (Thuja orientalis L.) از مهم‌ترین درختان همیشه‌سبز ‌زینتی مورد استفاده در فضای سبز ‌شهری می‌باشند. این مطالعه با هدف بررسی تحمل به انجماد این دو گونه گیاهی در شرایط کنترل‌شده در دو آزمایش مستقل با هشت سطح دمایی (شاهد، 10-، 15-، 20-، 25-، 30-، 35-، 40- درجه سانتی‌گراد) در قالب طرح کاملاً تصادفی اجرا گردید. ...  بیشتر

تأثیر تلقیح مایکوریزا و کاربرد مویان بر خصوصیات علوفه‌ای ذرت هیبرید 706 در شرایط کم‌آبیاری

طیبه رستمی؛ سعیده ملکی فراهانی

دوره 22، شماره 3 ، مهر 1399، ، صفحه 333-344

https://doi.org/10.22059/jci.2020.289928.2277

چکیده
  به‌منظور بررسی تأثیر تلقیح قارچ مایکوریزا و مویان بر خصوصیات علوفه­ای گیاه ذرت تحت شرایط کم­آبیاری، آزمایش به‌صورت کرت خردشده فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه شاهد در سال زراعی 1396-1395 انجام شد. کرت­های اصلی شامل رژیم­های کم­آبیاری در سه سطح (30، 60 و 90 درصد تخلیه ...  بیشتر

بررسی امکان استفاده از شبدر ایرانی بعنوان گیاه پوششی همراه در کلزا برای کنترل علف های هرز

مجتبی خزائی؛ علیرضا تاب

دوره 21، شماره 4 ، دی 1398، ، صفحه 337-351

https://doi.org/10.22059/jci.2019.278305.2198

چکیده
  به‌منظور بررسی اثر شبدر ایرانی (Trifolium resupinatum L.) به‌عنوان گیاه پوششی در کنترل علفهای‌هرز کلزای پاییزه، آزمایشی بصورت مزرعه‌ای در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 1397-1396 در کیلومتر 35 نهاوند اجرا شد. شش تیمار شامل کاشت کلزای خالص (با و بدون علف هرز) و کلزا همراه با 25، 50، 75 و 100 درصد میزان کشت مطلوب شبدر (50 کیلوگرم در هکتار) ...  بیشتر

تأثیر کود نیتروژن و بقایای گیاهی بر عملکرد و محتوای عناصر غذایی کم‌مصرف گیاه جو تحت شرایط کم آبیاری

مریم نیازی اردکانی؛ وحید براتی؛ حمیدرضا بوستانی؛ احسان بیژن زاده

دوره 23، شماره 3 ، مهر 1400، ، صفحه 470-453

https://doi.org/10.22059/jci.2021.298377.2354

چکیده
  این پژوهشی در مزرعه تحقیقاتی اگرواکولوژی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب – دانشگاه شیراز در سال زراعی 97-1396 انجام شد. آزمایش به‌صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. تیمار‌ها در این پژوهش شامل: دو سطح آبیاری به‌عنوان عامل اصلی [1- مطلوب: آبیاری بر اساس نیاز آبی گیاه تا مرحله رسیدگی فیزیولوژیک ...  بیشتر

تأثیر روش مایه‌کوبی بذر ذرت با قارچ میکوریزای آربوسکولار و ریزوباکتری در شرایط کوددهی مختلف

راحله قلعه قافی؛ حسین حاجی ابایی؛ فتحیه نبهانی؛ سالویا محمدپور؛ زهرا اردنجی کلاته سیاهدشت

دوره 26، شماره 3 ، مهر 1403، ، صفحه 487-501

https://doi.org/10.22059/jci.2022.320438.2529

چکیده
  هدف: این مطالعه، با هدف بررسی تأثیر مایه‌کوبی قارچ میکوریزای آربوسکولار (Rhizophagus irigularis) و ریزوباکتری‌ (Pseudomonas fluorescens) بر ذرت در شرایط مختلف کوددهی انجام شد.روش پژوهش: این آزمایش به­صورت گلخانه‌ای در سال 1397 طی دو آزمایش انجام شد. هدف از آزمایش اول مقایسه مایه‌کوبی مرسوم خاک با مایه‌کوبی بذرمال و هدف از آزمایش دوم نیز ارزیابی رشد ذرت ...  بیشتر

اثر کشت مخلوط ارقام تریتیکاله بر برخی خصوصیات مورفولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد

سید حمیدرضا رمضانی

دوره 22، شماره 4 ، دی 1399، ، صفحه 499-512

https://doi.org/10.22059/jci.2020.289749.2274

چکیده
  به‌منظور بررسی اثر کشت مخلوط بر ویژگی‌های مورفولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف تریتیکاله، آزمایشی در قالب طرح بلوک­های­ کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 98-1397 در مزارع تحقیقاتی دانشکده کشاورزی سرایان به انجام رسید. تیمارهای آزمایشی شامل 12 الگوی کشت خالص و کشت مخلوط از سه رقم پاژ، سناباد و ژوالینو (کشت خالص پاژ، کشت ...  بیشتر

تأثیر کودهای بیولوژیکی در شرایط شوری بر عملکرد و درصد روغن سه اکوتیپ شاهدانه

مهسا زارعی؛ محمود رضا تدین؛ علی تدین

دوره 16، شماره 3 ، آبان 1393، ، صفحه 517-529

https://doi.org/10.22059/jci.2014.53255

چکیده
  پژوهشی مزرعه‌ای به منظور بررسی اجزای عملکرد و درصد روغن گیاه شاهدانهتحت تیمارهای مختلف کود زیستی و شرایط آب و خاک شور انجام گرفت. آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در منطقة شمال‌شرق شهر اصفهان در سال ١٣٩١ اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل سه اکوتیپ شاهدانة ‘اصفهان’، ‘ شیراز’ و ‘مشهد’ به‌عنوان ...  بیشتر

اثر تقسیط نیتروژن و آبیاری تکمیلی بر عملکرد، اجزای عملکرد و درصد روغن آفتابگردان

عبدالله صفری؛ علی نخزری مقدم؛ علی راحمی کاریزکی؛ محمد صلاحی فراهی

دوره 25، شماره 3 ، شهریور 1402، ، صفحه 521-532

https://doi.org/10.22059/jci.2022.322002.2536

چکیده
  هدف: به‌منظور بررسی تأثیر تقسیط نیتروژن و آبیاری تکمیلی بر عملکرد، اجزای عملکرد و درصد روغن آفتابگردان، آزمایشی در سال زراعی 97-1396 به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه گنبد کاووس اجرا شد.روش پژوهش: تیمارهای آزمایش شامل تقسیط نیتروژن (عدم مصرف نیتروژن، مصرف 25 درصد به‌هنگام ...  بیشتر

اثر نوع سیستم تربیت و محلول‌پاشی برگی کلراید کلسیم بر عمر انبارمانی میوه سیب رقم های گالا و دلبار استیوال

عرفان سپهوند؛ محمود قاسم نژاد؛ محمد رضا فتاحی مقدم؛ علیرضا طلایی؛ محمد علی عسکری سرچشمه

دوره 18، شماره 3 ، آذر 1395، ، صفحه 543-555

https://doi.org/10.22059/jci.2016.56639

چکیده
  نوع سیستم تربیت و محلول‌پاشی قبل از برداشت با کلسیم می­تواند عمر انبارمانی میوه­ها را تحت تأثیر قرار دهد. در پژوهش حاضر، اثر محلول‌پاشی برگی کلراید کلسیم (غلظت­های صفر، 75/0، 5/1 و 3 گرم در لیتر) در طی دو، چهار و شش هفته قبل از برداشت بر کیفیت میوه­های سیب (Malus domestica) رقم­های گالا و دلبار استیوال که به سه حالت (وی شکل، هایتک و کوردون) ...  بیشتر

اثر کاربرد کود دامی، ورمی‌کمپوست، نیتروکسین و بیوسوپرفسفات بر کمیت و کیفیت اسانس گیاه دارویی بادرشبویه

محمدتقی درزی؛ محمدرضا حاج سیدهادی

دوره 19، شماره 3 ، آذر 1396، ، صفحه 543-560

https://doi.org/10.22059/jci.2017.60459

چکیده
  به‌منظور بررسی اثر کودهای آلی و زیستی بر کمیت و کیفیت اسانس گیاه دارویی بادرشبویه(Dracocephalum moldavica L.)، آزمایشی به‏صورت طرح بلوک‌های کامل تصادفی با هشت تیمار و سه تکرار در مزرعة تحقیقاتی شرکت کشاورزی ران در شهرستان فیروزکوه در سال زراعی 94-1393 انجام گرفت. تیمارها عبارت بود از 20 تن کود دامی در هکتار، 10 تن ورمی‌کمپوست در هکتار، کود زیستی ...  بیشتر

بررسی رابطه تجمع ترکیبات فنولی میوه در ارقام پرتقال 'الوستیانا' و 'ایتالیایی' با میوه پایه‌های آنها

نسترن همتی؛ عظیم قاسم نژاد؛ جواد فتاحی مقدم؛ پونه ابراهیمی

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1394، ، صفحه 571-581

https://doi.org/10.22059/jci.2015.54370

چکیده
  پژوهش حاضر با هدف بررسی همبستگی تغییرات بیوشیمیایی میوۀ درخت پیوندی با میوۀ پایه، در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در سال 93-1392 انجام گرفت. بدین منظور فعالیت آنتی‌اکسیدانی، مقدار فنول کل و فلاونوئید کل میوه‏های چهار پایۀ ’یوزو‘، ’شل‌محله‘، ’نارنج‘ و ’سیتروملو‘ در مقایسه با میوه‌های درخت پیوندی ...  بیشتر

اثر تیمارهای مختلف پوشش بذر بر جوانه‌زنی کلزا در شرایط تنش خشکی و شوری: با استفاده از راهبرد مدلسازی‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

شیرین تقی ذوقی؛ الیاس سلطانی؛ ایرج اله دادی؛ رضا صادقی

دوره 20، شماره 3 ، آبان 1397، ، صفحه 577-593

https://doi.org/10.22059/jci.2018.238846.1807

چکیده
  این تحقیق به‏منظور بررسی اثر تیمارهای مختلف پوشش بذر بر جوانه‌زنی کلزا در شرایط تنش خشکی و شوری انجام شد. به این منظور، دو آزمایش به‏صورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی با چهار تکرار در آزمایشگاه صورت گرفت. در هر دو آزمایش یکی از فاکتورها شامل 10 تیمار مختلف پوشش بذر بود. فاکتور دوم در دو آزمایش متفاوت بودند. در آزمایش اول، سطوح ...  بیشتر

تأثیر باکتری‌های محرک رشد بر صفات بیوشیمیایی و عملکرد دو رقم گندم دوروم تحت شرایط دیم و آبیاری تکمیلی

پروانه حاتمی نیا؛ نصرت اله عباسی؛ محمد جواد زارع

دوره 26، شماره 4 ، دی 1403، ، صفحه 687-705

https://doi.org/10.22059/jci.2024.276687.2175

چکیده
  هدف: با توجه به چالش‌های کمبود آب و نیاز به شیوه‌های کشاورزی پایدار، این مطالعه به‌منظور بررسی اثر باکتری‌های محرک رشد بر صفات فیزیولوژیکی گندم دوروم در سال زراعی 95-1396 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه ایلام اجرا گردید. آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد.روش پژوهش: فاکتورهای آزمایش شامل باکتری‌های ...  بیشتر