نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• فاطمه سفیدکن ¹
• سیدرضا طبایی عقدایی ²
• میثم انصاری ³
• زهرا بهراد ⁴
• فاطمه عسگری ⁴

¹ استاد، بخش گیاهان دارویی، مؤسسۀ تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، پیکا‌ن‌شهر، ایران

² دانشیار، گروه تحقیقات زیست فناوری، مؤسسۀ تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، پیکان‌شهر، ایران

³ کارشناس ارشد، گروه علوم باغبانی، دانشکدۀ کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران

⁴ کارشناس ارشد، بخش تحقیقات گیاهان دارویی، مؤسسۀ تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، پیکان‌شهر، ایران

چکیده

مرزۀ سهندی  (Satureja sahendica Bornm.)یک گونة گیاهی انحصاری ایران است که در رویشگاه­های طبیعی نواحی غرب و شمال غربی ایران پراکنش دارد. به‌منظور کشت و اهلی کردن و بررسی کمیت و کیفیت مواد مؤثرۀ آن در حالت زراعی، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار طی سال‌های 1388-99 به اجرا در آمد. ابتدا، بذر هفت توده از این گونه از رویشگاه­های طبیعی استان آذربایجان شرقی و استان کردستان جمع‌آوری و در مزرعۀ تحقیقاتی مؤسسۀ جنگل‌ها و مراتع کشور کشت شد. سپس سرشاخه‌های گلدار آنها، طی سه سال متوالی پس از کشت در مرحلۀ گلدهی کامل به روش تقطیر با آب اسانس‌گیری شدند. اسانس‌ها با استفاده از کروماتوگرافی گازی  و گاز کروماتوگراف متصل به طیف‌‌سنج جرمی  (GS-MS)و محاسبۀ شاخص بازداری تجزیه و شناسایی شدند. براساس نتایج، اختلاف معناداری بین توده‌های مختلف از نظر بازده اسانس وجود داشت و توده‌های با منشأ کردستان از بازده اسانس بیشتری برخوردار بودند. بیشترین بازده اسانس نیز، به‌جز برای یک توده با منشأ کردستان، از گیاهان یکساله به­دست آمد. ترکیب‌های عمدۀ اسانس در تمامی توده‌های ژنتیکی، تیمول، پاراسیمن و گاماترپینن بودند. بیشترین مقدار تیمول در سال دوم مشاهده شد و تقریباً تمام توده‌ها در سال دوم از کیفیت اسانس بهتری نسبت به سال‌های اول و سوم برخوردار بودند. مقدار گاماترپینن در همۀ نمونه‌های اسانس در سال دوم نسبت به سال اول کاهش و دوباره در سال سوم افزایش یافت. مقدار پاراسیمن در سه سال مورد بررسی، روند یکسانی نشان نداد. به‌طور کلی، گیاهان یکساله بازده اسانس بیشتر و گیاهان دوساله کیفیت اسانس بهتری داشتند.

کلیدواژه‌ها

• اسانس
• توده
• تیمول
• گاماترپینن
• مرزه سهندی

20.1001.1.83372008.1393.16.4.1.2

عنوان مقاله [English]

Comparison of essential oil content and composition of seven populations of Satureja sahendica Bornm. in farm condition

نویسندگان [English]

• Fatemeh Sefidkon ¹
• Seys Reza Tabayi Aghdayi ²
• Meysam Ansari ³
• Zahra Behrad ⁴
• Fatemeh Asgari ⁴

¹ Research Institute of Forests and Rangelands

² Biotechnology Department, Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran, Ira

³ Faculty of Agriculture, Islamic Azad University, Karaj, Iran

⁴ Medicinal Platns Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran, Iran

چکیده [English]

Satureja sahendica Bornm. is an endemic medicinal plant which grows wild in natural habitats of west and north-west regions of Iran. In this study, for domestication of Satureja sahendica and study it's essential oil content and composition, the seeds of seven populations were collected from natural habitats and cultivated in three replications as a complete randomized blocks design. The aerial parts of each accession were collected in full flowering stage at three consecutive years. The essential oils were obtained by hydro-distillation and analyzed by GC and GC/MS. The results showed the highest oil yields were obtained at the first year after cultivation. The major compounds in all oils were Thymol, P-cymene and -terpinene with different percentages. The highest amount of thymol was found in the oils of the plants at second year. In the other words, the oils had better quality, in the second year. The percentage of -terpinene were reduced in the oils in the second year and then increased in the third year. Amount of p-cymene did not show similar changes during three studied years. Generaly, it can be said annual plants had higher oil yields and two-year old plants had better oil quality.

کلیدواژه‌ها [English]

• Essential oils
• populatios
• Satureja sahendica
• Thymol
• gamma-Terpinene